Dramatic contemporary works for orchestra and choir. / Dramatische, zeitgenössische Werke für Orchester und Chor. ADDITIONAL INFORMATION AUGUSTYN BLOCH: 1. Litania Ostrobramska (Litanie di Ostra Brama) 2. Hac Festa Die 3. Oratorium Gedanense 1-3: Polnischer Kammerchor „Schola Cantorum Gedanensis" und das Nationale Baltische Philharmonische Orchester Gdansk. Dirigenten: Jan Lukaszewski (1), Augustyn Bloch (2,3). Orgel: Roman Perucki (2,3). Eine Live-Aufnahme des Konzertes in der Marienkirche in Danzig am 27.09.1997. ZUSÄTZLICHE INFORMATIONEN Litania Ostrobramska / Litanie di Ostra Brama per coro misto ed orchestra „Vor vielen Jahren war ich in Wilna. Ich fand dort, unter vielen herrlichen Denkmälern großer Polen, eine Tafel, die dem Priester Piotr Skarga gewidmet war. Später erfuhr ich, dass jemanden diese Tafel gestört habe und sie entfernt wurde. Aber damals, vor Jahren, angetan von den schönen Worten, die sie einschloss, habe ich diese Worte abgeschrieben: „Priester Piotr Skarga Poweski T.J. / geboren 1536 gestorben 1612 / Ein großer Diener Gottes / der Heiligen Kirche inbrünstiger Apostel / Des Volkes Gewissen und Ewiges lebendiges Licht / Herzlicher Fürsprecher der Kleinen / Unsterbliches Vorbild der Prediger/ Unvergleichlicher Fürst der polnischen Prosa /der Kultur an der Grenze beständiger Blutzeuge / der Wilnaer Akademie erster Rektor/ zum vierhundertsten Geburtstag". OSTRA BRAMA = Pforte in Wilna, in welcher sich eine Kapelle mit dem Wunderbild der Heiligen Muttergottes befindet („Matka Boska Ostrobramska", 2. Hälfte des XVI. Jh., eine ziemliche Konkurrenz für Tschenstochau/Czestochowa). (Augustyn Bloch, übs. D.Gojowy) Zu den kompositorischen Wegen der polnischen Avantgarde gehörte immer ein besonders intensives Verhältnis zur irisierenden, innerlich belebten, phantasievoll gestalteten „Fläche" des Klanges—ein musikalischer „Raum" wird gleichsam aufgebaut. In Blochs Litaniaöstrobramska erleben wir den Streicherapparat gleich zu Anfang in 24-facher Division (1. Violinen 10-fach, 2. Violinen 8-fach, Bratschen 6-fach und Celli 4-fach geteilt). Gearbeitet wird auch mit weiterer Mikro-Unterteilung des Tons: Blochs Notation gibt Vorzeichen für Erhöhungen und Erniedrigungen einer Note um einen Viertelund einen Dreiviertelton. Ein klassizistisch übersichtlich gehaltener Satz setzt das Moment der Litanei-eigenen, beschwörenden Wiederholung ein. Der „Raum" soll zum Schluss, von Lautsprechern verstärkt, in Ausklingen festgehalten werden. (Detlef Gojowy) Hac festa Die per organo, coro ed orchestra Dies Werk komponierte ich im Auftrag des 2. Programms des Polnischen Rundfunks zu Ehren des tausendjährigen Gedenkens an den Märtyrertod des HL Adalbert. Eine große Hilfe waren mir dabei mittelalterliche Sequenzen über diesen Heiligen, die mir Prof. Jerzy Pikulik zugänglich machte. Ich wählte daraus zwei: „Hac festa die" sowie „O praeclara Adalberti", Das Werk beginnt und endet mit einer instrumentalen Beschwörung, einem feierlichen Gebet an Gott, der „invocatio Dei". Es ist dies keine Trauermusik; eher ist sie ein Lied über die Auferstehung. Ich beendete sie zu Allerheiligen, am 1. November 1996. Die Uraufführung fand am 27. April 1997 statt, dem 1000. Todestag des HI. Adalbert, des Patrons von Polen. (Augustyn Bloch, übs. D. Gojowy) Augustyn Blochs geistliche Musik ist im Prinzip nie schwermütig und selten feierlich, verkündet sie doch die „Frohe Botschaft" des Evangeliums mit aller karikaturistischen Freude auch an den skurrilen Seiten der Schöpfung, ist sich aber ihrer Nachtseiten bewusst. Blochs Alleluja" entwickelt ein ausgesprochen heiteres eigenes Thema. Die den Satz eröffnenden Marimbafone, denen Blochs Partitur „röwne szestnastki", gleichmäßige Sechzehntel, vorschreibt, erinnern mit ihrem Lärm an jene Klappern, die noch in verschiedenen katholischen Gegenden (auch in Deutschland) in der Karwoche, während derer die Glocken schweigen, deren Geläut ersetzen. (In seiner Kindheit wirkte der Komponist als Ministrant selbst daran mit). — Vollchromatische Blöcke werden in Clustern von Orgel und Instrumenten in aller Schärfe aufgebaut, zu einem Klanggemälde von barocker Dramatik. Gegenüber der heiteren „Alleluja"-Melodie ist das Thema des Hl. Adalbert (bei Ziffer 200) in chromatischer Stacheligkeit angelegt — eine Zehntonreihe findet schließlich ihre zwölftönige Ergänzung. Den Satz beschließen wieder die passionseigenen Klappern. (Detlef Gojowy) Oratorium Gedanense per organo, coro misto ed orchestra zum Bilderzyklus „Gebet für Danzig" von Ingeborg zu Schleswig-Holstein Das Oratorium Gedanense komponierte ich 1997 im Auftrag für die Feierlichkeiten zum Tausendjährigen Jubiläum der Stadt Danzig. Eine besondere Attraktion bot dabei sicherlich das Zusammenspiel von Musik mit Bildern, die speziell für diesen Anlass von einer bedeutenden deutschen Künstlerin, Ingeborg zu Schleswig-Holstein, geschaffen wurden. Ein Zyklus von 24 Bildern der Prinzessin mit dem Titel „Gebet für Danzig" sowie mein Oratorium, das der Stadt und ihrem Heiligtum gewidmet ist, war unsere vierte gemeinsame Arbeit. Es interessierte uns das Problem der Zeit, und besonders der Vergänglichkeit dieser Zeit. Tausend Jahre f0r eine Stadt, das ist viel. Aber können sich nicht die Möwen eines viel älteren Stammbaums rühmen? Oder der Bernstein? Existiert er nicht seit einigen zehn Millionen Jahren? Im Jahre 397 — also vor 1600 Jahren — legte der H/. Augustinus, damaliger Bischof von Hippo, im Alter von 44 Jahren die Beichte seines Lebens ab. Im Xl. Buch seiner berühmten „Bekenntnisse" schrieb er: „Was ist die Zeit? In welcher Beziehung stehen Vergangenheit und Zukunft, sobald es Vergangenheit nicht mehr und Zukunft noch nicht gibt? D/e Gegenwart indessen, wenn immer Gegenwart wäre und diese nicht in Vergangenheit Oberginge, wäre nicht mehr Zeit, sondern Ewigkeit. Wenn denn die Gegenwart nur eine Zeit zu dem Zweck wäre, dass sie in Vergangenheit Überginge, dann können wir von ihr sagen, dass sie ist, eher dass sie existiere nur dank dem Umstand, dass sie künftig nicht sein wird...?"Also das sind schon Erwägungen! Reflexionen! Fragen, die ohne Antwort bleiben müssen. Selbst der Autor dieser ungewöhnlichen Betrachtungen sagt nach einer Weile: „Suchen ist etwas Rätselhafteres als Finden". Meine Musik ist ein Fragment von Zeit. Sie beginnt in Stille und verschwindet wieder in der Stil/e. Klänge, die durch Kreuzgänge wandern, vielschichtige Klänge, Orgelklänge, menschliche Stimmen, Holzbläser, Blechbläser, Schlagzeug, Streichinstrumente, der acht Sekunden dauernde Nachhall in der Marienkirche, sie durchdringen einander mit der Musik, die von der Orgel in Richtung des Presbyteriums strömt, Melodiefetzen, bisweilen bekannte, öfter erdachte... Aber vor alledem steht die unwiederholbare Atmosphäre des wunderbaren Heiligtums, welches für mich die Basilica Mariae in Danzig war und blieb — schon seit 1946, als ich zum ersten Mal ihre mächtigen Mauern erblickte, die sich stolz und kräftig Ober den Ruinen der völlig zerstörten Stadt erhoben. Diese Atmosphäre begleitete mich Ober 51 Jahre. lmmer wollte ich hier musizieren. Es scheint, als ob sich heute mein Traum erfüllte!" (Augustyn Bloch, übers. von D. Gojowy) Statt mit Klappern beginnt das Danzig-Oratorium mit einem stilisierten Stimmton der verschiedenen Instrumente — ist ja schlief3lich auch er ein Element der Schöpfung und Teil eines Rituals: des orchestralen. Dem Klappern werden wir übrigens auch wieder begegnen, hochchromatisch in der Struktur, abgeschwächt und aufgefangen von den weicheren Farben oder Bläser. Als drittes, unerwartetes Klangobjekt treten nun — Bloch hat sie in seinem Text erwähnt und als Bildsymbole notiert — bei Takt 212 die Möwen mit ihrem Geschrei hinzu, von Lautsprechern, Sopran- und Altstimmen verstärkt. Harmonisch werden auch in diesem Werk zwölftönige Strukturen angebahnt, die hauptsächlich auf fortschreitende Verengung des Tonraums zielen: Mikrotöne in Viertel- und Dreiviertelintervallen bilden die logische Fortsetzung von Halbtonstrukturen. Und Tonstrukturen können gewissermaßen verschwinden, sich in der Höhe auflösen (Ziffer 85). Ein Raum wird verengt oder ausgeweitet auch im Zeitablauf. Der gesungene Text kann einerseits in einzelne Laute analysierend zerkleinert werden — der lateinische Name der Stadt, GEDANIA, wird in rituellen Wiederholungen zur Litanei geformt. Zum Gesang tritt deklamatorisches Sprechen. (Detlef Gojowy) Litania Ostrobramska na chór mieszany i orkiestrę „Przed wieloma laty byłem w Wilnie. Zauważyłem tam, między wspaniałymi pomnikami wielkich Polaków, tablicę poświęconą Księdzu Piotrowi Skardze. Później dowiedziałem się, ze komuś tablica ta przeszkadzała i że zdjęta została. Jednak wówczas, przed wieloma laty, urzeczony pięknem słów na tablicy tej zawartych, przepisałem je: Ks. Piotr Skarga Powęski T.J. / urodzony 1536 zmarli/ 1612 / Wielki Sługa Boży / Kościoła Swiętego Apo- stol Zarliwy/ Narodu Sumienie i Światło Wiecznie Żywe / Maluczkich Orędownik Serdeczny / Kaznodziejstwa Wzór Nieśmiertelny / Prozy Polskiej Piastun Niezrównany / Kultury na Rubieżach Krzewiciel Wytrwały/Akademii Wileńskiej Rektor Pierszwy/ W czterechsetną rocznicę urodzin. OSTRA BRAMA = brama w Wilnie w której znajduje się kaplica z cudowmym obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej z drugiej polowy XVI wieku. Spora konkurencija dla Czestochowy. (Augustyn Bloch) U kompozytorów polskiej awangardy istniał zawsze intensywny stosunek do meniących się barwami tęczy, ożywionych wewnętrznie, pełnych fantazji, przestrzeni dźwieku. W Litanii Ostrobramskiej już na początku utwory podział smyczków na 24 glosy, a w dalszym przebiegu pojawia się podziały na ćwierćtony, trzyczwarte tony oraz — pod koniec utworu — wypełnianie przestrzeni echem z głośników. (D. Gojowy, tłumaczył Augustyn Bloch) Hac festa Die per organo, coro ed orchestra „Utwór skomponowałem na zamówienie Programmu 2 Polskiego Radia dla uczczenia tysiąclecia męczeńskiej śmierci św. Wojciecha. Ogromną pomocą w pisaniu tej muzyki stały sie udostępnione mi przez ks. prof. Jerzego Pikulika średniowieczne sekwencje o tym świętym. Wybrałem dwie — „Hac festa die" oraz „O praeclara Adalberti". Utwór rozpoczyna sie i kończy instrumentalną inwokacją, uroczystą modlitwą do Boga — invocatio Dei. Nie jest to muzyka żałobna; jest ona raczej pieśnia o zamartwychstaniu. Ukończyłem ją w Dniu Wszystkich Swietych, 1 listopada 1996 roku. Prawykonanie odbyło się 27 kwietnia 1997 roku, w dniu tysięcznej rocznicy śmierci Świętego Wojciecha — Patrona Polski." (Augustyn Bloch) Muzyka religijna Augustyna Blocha nigdy nie jest ponura, rzadko bywa uroczysta, nawet tedy, gdy opiewa ewangeliczną „wesołą nowinę". Jest jednak świadoma również smutnych stron życia. „Alleluja" Blocha rozwija wyraźny, pogodny temat. Rozpoczynajace utwór instrumenty perkusyjne grane w równych szestnastkach, przyponinają drewniane klekotki używane w Polsce (i nie tylko) w czasie Wielkiego Tygodnia — wtedy gdy dzwony milczą. (Bloch byl sam ministrantem). Powstaje obraz dźwięków wykonany z chromatycznych bloków przez organy oraz smyczki z całą barokową ostrośćią. W przeciwieństwie do pogodniej melodii „Alleluja!, jawi sie temat świetego Wojciecha (takt 200) jako kolczasty — seria dziesięciotonowa znajduje w końcu swoje dwunastotonowe uzupełnienie. Utwór kończą pasyjne klekotki. (Detlef Gojowy, tłumaczył Augustyn Bloch) Oratorium Gedanense 1997 per organo, coro misto ed orchestra do cyklu obrazów INGEBORG ZU SCHLESWIG-HOLSTEIN zatytułowanych „Modlitwa dla Gdańska" Oratorium Gedanense 1997 napisałem na zamówienie Obchodów Tysiąclecia Miasta Gdańska. Szczególną atrakcją stanie się zapewne współgranie muzyki z obrazami, specjalnie z tej okazji namalowanymi przez wybitną artystkę niemiecką, lngeborg Prinzessin zu Schleswig-Holstein. Cykl 24 obrazów księzniczki zatytułowanych Modlitwa dla Gdańska oraz moje Oratorium, dedykowane miastu i jego świątyni — to czwarte nasze wspóltworzenie. Interesował nas problem czasu, a szczególnie problem tego czasu przemijania. Tysiąc lat dla miasta, to dużo. Ale czy mewy nie mogą sie poszczycić rodowodem o wiele starszym? A bursztyn? Czyż nie istnieje juz dziesiątki milionów lat? W roku 397 — a więc 1600 lat temu św. Augustyn, ówczesny biskup z Hippony, w wieku 44 lat rozpoczął spowidanie się swojego życia. W ksiedze Xl słynnych „Wyznań" pisa': „Czymże jest czas? W jakiż sposób istnieją przeszłość in przyszłość, skoro przeszłości już nie ma, a przyszlości jeszcze nie ma? Teraźniejszość zaś, gdyby zawsze była teraźniejszością i nie odchodziła w przeszłość, już nie czasem byłaby, lecz wiecznością. Jeśli wiec teraźniejszość jest czasem tylko dlatego, że odchodzi w przeszłość, to jakże o niej możemy mówić, że jest, skoro istnieje tylko dzięki temu, ze jej nie będzie...? Ale to są rozważania! Rozmyślania! Pytania, które pozostaną bez odpowiedzi. Sam autor tych spostrzezeń niezwyklych, mówi po chwili: „Poszukiwanie jest bardziej gadatliwe, aniżeli znalezienie". Moja muzyka jest fragmentem czasu. Powstaje z ciszy i w cziszę sie przeistacza. Dźwięki wędrujące po krużgankach, wielodźwięki, organy, głosy ludzkie, instrumenty drewniane, blaszane, perkusja, instrumenty smyczkowe, ośmiosekundowy pogłos Bazyliki Mariackiej, wzajemne przenikanie się muzyki płynącej od organów w kierunku prezbiterium z tą płynącą z prezbiterium w kierunku organów, strzępy melodii — czasem znanych, najczęściej zmyślonych... Ale przede wszystkim niepowtarzalna atmosfera cudownej świątyni, jaką była dla mnie Bazylika Mariacka w Gdańsku, juz od roku 1946, kiedy po raz pierwszy ujrzałem jej potęzne mury, dumnie i krzepiąco unoszące się nad ruinami całkowicie zniszczonego miasta... Atmosfera ta towarzyszy mi przez lat pięćdesiąt i jeden. Zawsze chciałem tutaj pomuzykować. Wygłąda na to, że dzisiaj marzenie moje się ziśći. (Augustyn Bloch) Oratorium Gedanense rozpoczyna się nie klekotkami, lecz stylizowanym strojeniem różnych instrumentów — ten element jest przeciek również częścią rytuału orkiestry. Klekotanie zaistneje, ale trochę później i trochę inaczej. W strukturze wysoce chromatycznej, osłabione i przejęte przez bardziej miękkie kolory blachy. Jako trzeci, nieoczekiwany obiekt dźwięku — Bloch wspomniało tym w swoim tekście — pojawiaja sie w takcie 212 krzyczące mewy, wzmocnione głośnikami oraz głosami sopranów i altów. Również w tym utworze pojawiają sie struktury dwunastotonowe, dążące głównie do zagęszczania sie przestrzeni dźwięków poprzez dodawanie do półtonów równie ćwierćtony oraz trzyczwarte tonów, tworzących logiczne następstwo. Struktury dźwięków mogą do pewnego stopnia zaniknać, rozpłynać się, wysoko (takt 85). zostaje rozdrobniony na poszczególne zgłoski, które w rezultacie utworzą łaciińską nazwę miasta GEDANIA lub też mogą zaistnieć w rytualnych powtórkach, podobny do formy litanii. Do śpiewu dochodzi deklamacyjne mówienie tekstu. (Detlef Gojowy, tłum. Augustyn Bloch)